Алматыда жыл соңына дейін жарықтандыру деңгейі 100%-ға жеткізіледі

Жалпы, наурыз айынан бастап жарық беру жүйесін жаңалау барысында қаладағы ең негізгі жеті көшенің (Әл-Фараби, Төле би, Сейфуллин, Абай, Назарбаев, Әуезов, Наурызбай батыр) 60 шақырымнан асатын желісін жаңарту жұмыстары қолға алынды. Енді осы іс аясында үш мыңға тарта көше шамы ауыстырылып, жол жиегіндегі жаяу жүргіншілерге арналған мыңнан аса бағана қоса жаңартылмақ. Бұл туралы «Алматы Қала жарық» МКК  мәлімдеді. Қазір аталған мекеме жарықсыз қалған көшелердің жарығын жағып, алматылықтардың игілігі үшін барын салуда. Сондай-ақ Алматы әкімінің тапсырмасымен қаладағы көпке танымалы 70 нысанға жарық беріліп, безендіру шаралары қолға алынбақ. Ал жаяу жүргіншілер қатынайтын жерлерге, парктер мен жолдың жиегіне жаяу жүргіншілерге қауіпсіз әрі қолайлы болуы үшін 5700 аспалы шам да орнатқан. Жалпы алғанда, өткен жылмен салыстырғанда биыл былтырғыдан он есе көп жұмыс атқарылған. Осы орайда «Алматы Қала жарық» МКК мен БАҚ өкілдерінен құралған арнайы топ қаланы аралап, атқарылған жұмыстарды көзбен көрді. Басқосу аясында ШЖҚ «Алматы Қала Жарық» МКК басшысы Игорь Мысик Алматыдағы көше жарығының қазіргі жағдайы туралы егжей-тегжей ақпарат беріп, бірқатар сұрақтарға жауап берді.

 
– Игорь Иванович, қазіргі таңда қаладағы сыртқы жарықтандыру жүйесінде жағдай қалай? Туындаған мәселелерді шеше алдыңыздар ма?

– Иә, шынымен де, біз сыртқы жарықтандыру бойынша күрделі мәселеге тап болдық. 2019–2023 жылдар аралығында қалалық жарықтандыру жекеменшік компаниялардың басқаруында болды – оны мемлекеттік-жекеменшік әріптестік (МЖӘ) аясында үш компаниядан құралған консорциум басқарды. Алайда жекеменшік серіктес міндеттемелерін орындамағандықтан, «Алматы қаласының сыртқы жарықтандыруын жаңғырту» жобасы бойынша келісімшарт 2023 жылдың жазында сот тәртібімен бұзылды. Сол серіктес 2023 жылдың қарашасында апелляциялық шағым түсірді, бірақ сот 2024 жылдың қаңтарында бұл шағымды қанағаттандырмады. Осылайша, келісімшартты бұзу туралы сот шешімі заңды күшіне енді. Қала әкімі сыртқы жарықтандыруды ретке келтіруді және желілерді «Алматы Қала Жарық» МКК-ға беруді, ал олардың балансын аудан әкімдіктеріне өткізуді тапсырды. Басты мәселе – сыртқы жарықтандыру желілерінің тозуы, жабдықтардың ескіруі және шамдардың сапасының төмендігі еді. Бұрынғы жекеменшік серіктес бұл желілерді дұрыс тапсырмай, байланысқа шықпай қойды.

2023 жылдың тамызында Алматыда өткен жиында  президент Қасым-Жомарт Тоқаев қаланы 2025 жылдың соңына дейін толық жарықтандыруды тапсырған болатын. Біз қала әкімдігімен бірге оны орындауға кірістік. 2024 жылы жарықтандыру деңгейін 85%-ға жеткіздік, ал  2025 жылғы міндет – бұл көрсеткішті 100%-ға жеткізу.

Қала әкімінің тапсырмасымен үш кезеңнен тұратын жоспар әзірленді. Бірінші кезең – қолданыстағы жарықтандыруды қалпына келтіру. Бұл жұмыстар іс жүзінде аяқталды: барлық желі жұмысқа жарамды күйге келтіріліп, техникалық күтім жүргізілуде. «Алматы Қала Жарық» міндеттеріне толық кіріскен сәттен бастап (бұл 2024 жылдың қаңтары) қалада 45 мың шамды ауыстырып, 3 мың жаңа баған орнатып, 500 км кабель тарттық. Әрине, ақаулар болып тұрады, өйткені бұл желілер әбден тозған. Біз оларды толық жаңартқан жоқпыз, қалпына келтірдік. Бұл ескі көлікті жөндеумен салыстыруға болады – жөндеуге болады, бірақ ол жаңа көлікке қарағанда жиі бұзылады.
Екінші кезең – жарықтандыруды жетілдіру. Жарық жеткіліксіз жерлерде – күшейтіп, жарық мүлде болмаған учаскелерге жаңадан жарық орнатудамыз. Былтыр 120 қараңғы учаске жарықтандырылса, 2025 жылы бұл көрсеткіш 1200-ге дейін жетеді – бұл 10 есе көп.
Жаңа желілерді салу толық қарқынмен жүріп жатыр, бірақ құрылыс нормалары мен стандарттарын сақтау қажет. Біз сапалы жарықтандыруды қамтамасыз ету қағидатынан айнымаймыз. Жұмыстар жоспарға сай жүргізілуде.
Үшінші кезең – жарықтандыру жүйесін толық автоматтандыру. Бұл жүйенің сенімділігі мен басқару тиімділігін арттырады. Қазіргі уақытта біз жаңа басқару шкафтарын (ШУНО) орнатып, бағдарламалық жасақтаманы жаңартып, жабдықтарды ауыстырып жатырмыз. Сыртқы жарықтандыруды басқарудың тиімділігін арттыру үшін 2025 жылдың басынан бастап 1100-дің 320 ШУНО-сы жаңартылды (қалада барлығы 1500 шамасында). Жыл соңына дейін олардың 70%-ын жаңарту жоспарланған.

– Егер сіздер барлық зақымданған учаскені қалпына келтірсеңіздер, неге кейбір жерлерде шамдар қайта сөнеді?

– Біз «Алматы Қала Жарық» функцияларын алғанға дейін болған барлық ақауды қалпына келтірдік. Мысалы, алматылықтар мен туристердің сүйікті серуен орны – Есентай өзені бойындағы скверде биыл ақпанда жер астындағы кабель үзілген. Шағымдар түсе бастағанда, біздің бригадалар бірден ақау орнын анықтап, жөндеді. Бірақ кабель қатты тозғандықтан, наурызда және сәуірде басқа бөліктерде қайта-қайта үзілді. Нәтижесінде 400 метр кабель толық ауыстырылды. Қазір бұл учаскеде жарық толық қалпына келтірілді. Біз бүкіл ескі жүйені толық алып тастап, жаңасын орната алмаймыз. Басқа шаруаның бәрін жиыстырып қойып, тек жарықпен айналысу да мүмкін емес. Сондықтан біз мұраға қалған желілерді күтіп-ұстаумен айналысамыз. Алматы қарқынды дамып келеді, біз кез келген өзгеріске жедел әрекет етуіміз керек. Құрылыс, қалың қар жауғанда және қатты жер соққанда ағаштардың құлауы, жол-көлік оқиғалары да жарық бағандарына зақым келтіреді.

– Неліктен кейбір көшелерде, мысалы, Тимирязев көшесінде жарық бір жақта ғана бар, ал екінші жағында мүлде жоқ? Жол бойы мен тротуарда да сондай.

– Мұның себебі – кей көшелердің жарықтандыру жүйесі алғашында біржақты болып жобаланған. Кеңес заманында көлік қозғалысы аз болған, сондықтан бір жақтағы шамдар жеткілікті деп есептелген. Қазір жағдай өзгерді, біз жаңа талаптарға сай түзетулер енгізіп жатырмыз.
    Азаматтардың шағымы мен мониторингіміз негізінде жарығы жеткіліксіз учаскелерді анықтап, қосымша шамдар орнатып жатырмыз. Мысалы, Гоголь мен Райымбек арасы Байзақов көшесінде 50 кронштейн, 8 жаңа бағана, 60 шам орнаттық. Осылайша батыс жағы да қосымша жарықтандырылды. Әуезов көшесінде де (Төле би мен Гоголь арасы) 20 жаңа шам орнаттық. Қоғамдық кеңістіктерге ерекше назар аударамыз. Мысалы, Республика алаңында 9 қосымша баған, ал Республика Сарайының алдындағы Абай алаңына 16 прожектор орнаттық. Тимирязев көшесіндегі қараңғы учаскелер анықталып, жоспарға сәйкес жарықтандыру күшейтіледі.

– Қала орталығы жарықтандырылғанымен, бұрын Алматыға қосылған аудандарда жағдай нашар деген пікірге не айтасыз?

– Дұрыс айтасыз, әсіресе бұрын Алматы облысына қараған аудандарда ондай жағдай бар. Біз бұл учаскелер туралы білеміз және оларды 2025 жылдың соңына дейін жарықтандыру жоспары бар.

Азаматтар мен аудандық әкімдіктерден ақпарат жинап жатырмыз. Мысалы, Алатау ауданындағы Түркістан шағын ауданында бірде-бір шам болмаған. Біздің мамандар учаскені аралап, жобалап, қажет материалдарды есептеп, 7 көшеге 90 шам, баған және кронштейн орнатты. Мұндай 120 учаске өткен жылы жарықтандырылды. 2025 жылы 1200-ге дейін арттырылады. Жұмыс тоқтаусыз жүргізіліп жатыр.

 
– 28 гвардияшы-панфиловшылар саябағындағы жарықтандыру жүйесін жаңғырту қалай жүріп жатыр? Кей тұрғындар көктемнің басында «аллеяда кейбір шамдар жанбай тұр» деді…

– 28 гвардияшы-панфиловшылар саябағындағы 500-ден астам жарық шамдары орнатылған, барлығы қалыпты режимде жұмыс істеп тұр. Көктем басында 10%-ы істен шыққан, бәрі жедел ауыстырылып, қазір толық жарықтандырылған. Жеңістің 80 жылдығына дайындық аясында бұл саябақ маңызды орындардың бірі болғандықтан, бақылау күшейтілген. АҚЖ-тың арқасында қосымша 11 үлкен баған, 22 жаяу жүргінші шамы, 30 прожектормен сәулеттік жарықтандыру орнатылды.
– Қаладағы басқа саябақтарда жарықтандыру жағдайы қалай?

– Қаланың барлық саябағы мен скверлеріндегі жарықты бақылауда ұстаймыз. Қажет болған жағдайда жөндеу және қалпына келтіру жұмыстарын жүргіземіз. Қазір «Шұғыла», «Желтоқсан» саябақтарында және Сейфуллин мен Шолохов көшелері қиылысындағы скверде жер асты кабелі ауыстырылып жатыр. Кіші Алматы өзені бойымен (Мақатаев көшесінен Құрманғазы көшесіне дейін) 5 км кабельді ауыстыру басталды. Бұл аймақта да қала тұрғындары жиі серуендейді және олардың шағымдары негізінде ауқымды ауыстыру жұмыстарын бастадық. Ол жазға қарай аяқталады.

– Неліктен қаладағы жолдардың бойында осындай биік бағаналар бар және ағаштар көктем-жаз мезгілінде жарықтандыруға қиындық туғызбай ма?

– Бағаналардың биіктігі халықаралық нормалармен реттеледі және олар жарықтандыратын аумақтың түріне байланысты. Биік бағаналар (7–12 метр) көшелерде, жолдарда және көпірлерде кең жарықтарды қамтамасыз ету үшін қажет, ал саябақтар, скверлер мен бульварлар үшін биіктігі төмен (3–7 метр) бағаналар қолданылады.

Алматы жасыл қала әрі ағаштардың көптігі – қалалық экожүйенің бір бөлігі. Қалада шамдарды көлеңкелейтін көптеген екпелер бар, біз үнемі басқа кәсіпорындармен бірге ағаштарды санитарлық кесумен айналысамыз және жарықтандыру мәселелерін болдырмайтын жаңа 4 метрлік кронштейндерді орнатамыз. Бұл біздің осы жылы енгізген жаңалығымыз. 

Кронштейндер жолдың үстіне орнатылып, тікелей жолдың ортасына шығып, ашық жарық береді. Мұндай шамдар биік ағаштардың тасасындада қалмайды әрі жолдарды жарықтандыру сапасын арттырады. Біз мұндай кронштейндерді Алматының орталығындағы бірнеше көшеге орнаттық,енді оларды қаланың басқа аудандарында да орнататын боламыз.

– Жүргізушілердің мұндай жаңалықтарға риза болатыны сөзсіз. Жаяу жүргіншілерге жайлылығы үшін не жасалуда?

– Алматыда сыртқы жарықтандырудың 4 түрі жұмыс істейтінін атап өту маңызды: көше, аула, саябақ (жаяу жүргіншілер аймақтары, тротуарлар) және сәулет-сәндік (ғимараттардың қасбеттері). Қалада тұрғындардың қауіпсіздігі мен жайлылығын арттыру үшін қалалық жүйенің жаңа, жеке элементі ретінде қалыптасатын тротуарды жарықтандыруға ерекше назар аударылады. 2025 жылдан бастап көшелерді жарықтандырудың барлық жаңа жобаларын іске асыру кезінде тротуарларды жарықтандыру бойынша жұмыстар қарастырылған. Сондай-ақ биыл қала әкімі Ерболат Досаевтың бастамасымен біз алғаш рет жаяу жүргіншілер өткелдеріне түнгі жарықтандыруды орната бастадық, оны қала тұрғындары оң бағалады.  Жолдарды жарықтандыруды жақсартқаннан кейін, кейбір жерлердегі жаяу жүргіншілер аймақтары жеткіліксіз жарықтандырылғанын байқап, оны түзете бастадық. Біз қазірдің өзінде қала орталығындағы жаяу жүргіншілер аймағы мен негізгі туристік маршруттарды қамтыдық. Мысалы, Алмалы ауданында ғана тротуарларда 300-ден аса кронштейн және сонша шам орнатылды, бұл жұмыс басқа аудандарда да жалғасатын болады. Мұның бәрі сыртқы жарықтандыру жүйесін жетілдіру жөніндегі жоспарымыздың екінші кезеңі аясында жүзеге асырылуда. Біз уақыт ағымымен жүріп, әрдайым жаңа нәрсе енгізуге тырысамыз. Қыста біз түрлі-түсті шамдармен ағаштарды жарықтандырдық, бұл қала тұрғындарына өте ұнады. Сонымен қатар тарих және мәдениет ескерткіштерін бөлектедік, енді олар көрнекі болып көрінеді, адамдардың кешкілікте мұндай нысандардың жанында жиі суретке түсетінін байқауға болады.
 
– Ал үшінші кезең, сіз басында айтқаныңыздай, автоматтандыру, яғни жаңа Сыртқы жарықтандыруды басқару шкафына (СЖБШ) көшу. Бұл не және ол қаланы толық және сапалы сыртқы жарықтандыруды тездетуге қалай көмектеседі?

– СЖБШ немесе сыртқы жарықтандыруды басқару шкафтары қаладағы негізгі қуат нүктелері болып табылады және барлық сыртқы жарықтандыруды басқаруға мүмкіндік береді. Жарық инфрақұрылымының тұрақтылығы олардың сенімді жұмысына байланысты. Сыртқы жарықтандыру мәселелерін кешенді шешу үшін СЖБШ жаңарту туралы шешім қабылданды. Алматылықтарды үздіксіз сыртқы жарықтандырумен қамтамасыз етудегі жаңа СЖБШ-ның рөлі өте зор. Қалада ескі басқару шкафтарын жаңаларына ауыстыру қарқынды жүріп жатыр. Оларда орнатылған заманауи жабдық ақаулықтарды анықтау және жою процесін жеделдету және жалпы үздіксіз және сапалы сыртқы жарықтандыруды қамтамасыз ету арқылы апаттық сөндіру санын айтарлықтай азайтуға мүмкіндік береді. Ағымдағы жылы 800 жаңа СЖБШ орнату жоспарлануда. Бұрын желілердің үзілуінің 60%-ы дәл осы жабдықтың тозуынан болған.
 
– Көптеген ірі қалалар мен астаналарда осы мегаполистердің визит карточкалары мен көрікті жерлері болып саналатын нысандар мен ғимараттардың қасбеттері жарықтандырылады. Алматыда жағдай қандай?

– Біз де бұл процестен артта қалмаймыз. Қалада екі теміржол вокзалында да, Республика алаңындағы биіктіктерде, Қазгидромет ғимараттарында, әкімдіктерде, Армия үйлерінде және басқа да көрнекті нысандарда жарықтандыру орнатылған. Енді қараңғыда олар бірден көрінеді. Биыл сәулет және көркемдік жарықтандырумен қала бойынша 70-ке жуық қасбет қамтылады. Бұл Алматы үшін мәдени, білім беру және әлеуметтік маңызы бар ғимараттар. Олардың ішінде Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясы, әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Балуан Шолақ атындағы спорттық-мәдени кешен, Сұңқар трамплині және басқалары бар.

– Халықтың шағымдарымен жұмыс қалай жүргізіледі? Сіздер тұрғындардың өтінішіне уақытылы жауап бересіздер ме?

– Ағымдағы жылдың 4 айында біздің бригадалар шамамен 4300 қала тұрғындарының өтінішін пысықтады, ал өткен жылдың осы кезеңінде көшені жарықтандыру мәселелері бойынша 13 мыңнан астам халықтың шағымдары тіркелген еді. Өтініштердің орындалуын қарастырып, мөлшерін 70%-ға қысқарту – біздің жұмысымыздың маңызды көрсеткіштерінің бірі. Қазір қаладағы жарық бойынша ақауларды жою мерзімі 5 күннен аспайды, ал бұрын техникалық қызмет көрсету үшін бірнеше апта, кейде айлар қажет болатын. Қала әкімінің тапсырмасы бойынша біз қызметкерлер құрамын ұлғайтып, қосымша техника сатып алдық. Күн сайын тәулік бойы кезекшілікке 40 бригада қатысады, бұл бір жарым жыл бұрынғыдан 5 есе көп, яғни жақсы көрсеткіш.

– Неліктен қалада күндіз жанып тұрған шамдарды жиі көреміз? Кейбір бағаналардың қақпақтары ашық күйде сымдарының шығып жатқанын, саябақтарда плафондардың сынғанын байқап қаламыз...

– Шамдардың күндізгі жануының негізгі себебі – сыртқы жарықтандыру желілерін міндетті түрде қысқа мерзімге қосуды талап ететін жөндеу-қалпына келтіру жұмыстары енді жүргізіледі. Ал ашық бақылау люктері мен бүлінген плафондар туралы айтатын болсақ, бұл, өкінішке орай, вандализмнің салдары. Бұл жалпы, қоғам үшін өте қауіпті. Мұндай әрекеттердің салдарын қалпына келтіру бізден уақыт пен ресурстық шығындарды талап етеді.

– Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес, 2025 жылдың соңына қарай Алматы 100% сыртқы жарықпен қамтамасыз етілуге тиіс. Осыған сәйкес, қаланың жарық деңгейін қалай анықтайсыздар? Бұл орайда тағы қандай жұмыстар атқарылып жатыр?

– Мемлекет басшысының алматылықтарды сапалы жарықпен қамтамасыз ету жөніндегі тапсырмасын орындау-біздің басты басымдығымыз. Қаланың жарықтандырылуы екі көрсеткішпен өлшенеді: сандық және сапалық. Қалада шамамен 190 мың жарық нүктесі бар. Сонымен қатар біз халық арасында сауалдама жүргізу және өз мониторингіміз арқылы 1200-ге жуық жарықтандырылмаған учаскелерді анықтадық. Оларды жарықтандыру үшін 22 600 шам орнату керек. Бұл көрсеткіштерді орындау арқылы қаланы 100% жарықтандыруды тездете түсер едік. Ал сапалық көрсеткіштерге келетін болсақ, біз қолданыстағы жарықтандыруды жақсартамыз және жаңартамыз әрі қосымша шамдармен күшейтеміз, шамдарды қуатты шамдарға ауыстырамыз, сол саябақтар мен скверлерде қараңғы жерлерді анықтап, оларды жарықтандырамыз. Айта кету керек, белгіленген жоспардың бірінші кезеңі аяқталды: өткен жылы біз қала аумағының 85%-ын қамтитын қолданыстағы жарықтандыру жүйесін қалпына келтірдік. Қазір біз сыртқы жарықтандыру жүйесін жетілдіруге және автоматтандыруға назар аударамыз. Тағы да қайталаймын, қала үнемі дамып келеді, барлық жерде жаңа құрылыс немесе қайта құру жүріп жатыр, олар өз түзетулерін енгізуде. Мысалы, жаңа желіні салу үшін мердігерлер қолданыстағы желіні бөлшектейді және бүкіл учаске белгілі бір уақытқа жарықсыз қалады. Бұл осы жылдың сәуір айында Мәметова – Желтоқсан көшелері қиылысындағы саябақта болды. Онда қайта құру жүріп жатыр және құрылысшылар электр қуатын толығымен өшірді. Өкінішке қарай, құрылыс жұмыстары жүргізіліп жатқан уақытта бұл аумақта жарық болмайды. Алайда жұмыс толық аяқталған соң алматылықтар жаңарған саябаққа келіп, атқарылған ауқымды шаруаны көре алады. Сондай-ақ айта кетейік, ағымдағы орын алған ақауларды бірден жоюға тырысамыз әрі жаңадан орнатылған желілердің барлық талаптарға сай екеніне, алда біраз жыл қызмет ететініне көз жеткіземіз. Бұл қаланың бүкіл аймағын сапалы жарықтандыруға мүмкіндік береді. Біз Мемлекет басшысы қойған міндеттердің маңыздылығын жақсы түсінеміз және оны орындау үшін екі жылдан бері жүйелі түрде жұмыс істеп келеміз.