25 қазан – Қазақстанның егемендікке бастаған тарихи қадамы

25 қазан – Қазақстан тарихындағы ерекше күндердің бірі. Дәл осы күні, 1990 жылы, Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі еліміздің саяси және экономикалық дербестігін айқындаған алғашқы құқықтық құжат – Мемлекеттік егемендік туралы декларацияны қабылдады. Бұл тарихи акт тәуелсіз Қазақстанның құрылуына жол ашқан шешуші қадам болды. Бүгінде бұл күн Республика күні ретінде аталып өтеді және елдің тәуелсіз бағытын, ұлттық бірегейлігін, азаматтық бірлігін бейнелейді.

Аталған тарихи датаның маңыздылығы туралы өңірлік коммуникациялар қызметі ұйымдастырған баспасөз мәслихатында ғалымдар, саясаттанушылар мен қоғам өкілдері өз ойларымен бөлісті. «Гражданский альянс Алматы» заңды тұлғалар бірлестігінің төрағасы Қайыржан Абдыхалықов бұл күннің тарихи маңызын атап өтті:

«1990 жылы қабылданған Егемендік туралы декларация Қазақстанның тәуелсіздікке бастар жолындағы шешуші кезең болды. Құжат азаматтық қоғам өкілдері, депутаттар мен сарапшылардың талқылауынан өтіп, барлық этностардың қатысуымен көпшілік дауыспен қабылданды. Бұл – Қазақстан тарихындағы саяси дербестікті және басқа одақтас республикалармен тең құқылы қатынасты алғаш рет заң жүзінде айқындаған құжат еді», – деді ол.

Декларацияның қабылдануына елдің демократиялық дамуындағы бірқатар маңызды оқиғалар негіз қалады. 1989 жылдың ақпан айында Қазақстанда тұңғыш қоғамдық қозғалыс – «Невада–Семей» антиядролық қозғалысы пайда болды. Ол азаматтарды біріктіріп, Семей ядролық сынақ полигонын жабуға бағытталған үлкен қоғамдық күшке айналды. Бұл қадам халықтың азаматтық белсенділігінің оянғанын көрсетті. Сол жылдың қыркүйегінде қабылданған Мемлекеттік тіл туралы заң қазақ тіліне мемлекеттік мәртебе беріп, ұлттық сана мен мәдениеттің қайта жаңғыруына жол ашты. Осы тарихи үдерістер 1990 жылғы Егемендік декларациясына және 1991 жылы 16 желтоқсанда қабылданған «Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы» Конституциялық заңға негіз болды.

Философия, саясаттану және дінтану институтының директоры, ҚР Ғылым және жоғары білім министрлігінің Ғылым комитетінің өкілі Айгүл Садвокасова декларацияның мазмұнына тоқталып, оның қазіргі Қазақстан мемлекеттілігінің іргетасын қалағанын атап өтті:

«Декларацияда мемлекеттің унитарлық құрылымы, аумақтың тұтастығы мен бөлінбеуі, мәдениет пен дәстүрдің қайта жаңғыруы, мемлекеттік және этностар тілдерінің дамуы секілді қағидалар бекітілді. Бұл құжат – егемен Қазақстанның идеологиялық және құқықтық негізі болды», – деді ол.

Алғашқы жылдары 25 қазан Егемендік күні ретінде аталып өтсе, 2022 жылы Мемлекет басшысының бастамасымен мерекеге жаңа мазмұн беріліп, ол Республика күні болып жарияланды. Сарапшылардың пікірінше, мұндай шешім мерекенің мәнін тереңірек ашады, өйткені республика шын мәнінде егемен болғанда ғана толыққанды тәуелсіз мемлекетке айналады. Сондықтан бұл күн – Қазақстан мемлекеттілігінің, тәуелсіздігінің және тарихи сабақтастығының айқын белгісі.

Мереке азаматтарға мемлекеттіліктің мәнін еске салумен қатар, заңға, тәртіпке және тарихқа деген құрметті қалыптастырады. Республика күні қоғамда адалдық, заңға бағынушылық, этносаралық келісім және ұлттық бірегейлік құндылықтарын дәріптейді. Сарапшылардың айтуынша, бұл күнді жастар арасында кеңінен насихаттау аса маңызды. Тәуелсіздіктің тарихын балабақшадан бастап жоғары оқу орындарына дейін түсіндіру арқылы өскелең ұрпақ елдің басты ұлттық мерекесінің маңызын терең сезінеді.

Саясаттанушы Замир Қаражанов қазіргі әлемдік ахуал жағдайында егемендіктің маңызы бұрынғыдан да арта түскенін атап өтті:

«Бүгінгі геосаяси тұрақсыздық кезеңінде мемлекеттік егемендік ұғымы абстрактылы сипаттан айрылып, нақты өмірлік мағынаға ие болды. Егемендік – бұл біздің тұрақты дамуымыздың, қауіпсіздігіміздің және ұлттық мүдделерімізді қорғаудың басты кепілі. Ол Қазақстанға әлемдік процестерде прагматикалық саясат жүргізуге және өзге елдердің қақтығыстарына тартылмауға мүмкіндік береді», – деді сарапшы.

Көптеген қоғам қайраткерлері Республика күнін Наурыз мерекесі секілді кең көлемде, ұлттық рухты дәріптейтін, елдің мәдени байлығын көрсететін жалпыхалықтық мерекеге айналдыру қажет деп есептейді. Мұндай бастама елдің ішкі бірлігін күшейтіп қана қоймай, шетелдік туристер мен инвесторлардың назарын аударуға, Қазақстанның халықаралық беделін арттыруға ықпал етпек.

Республика күні – бұл жай ғана күнтізбедегі дата емес. Ол – еліміздің тәуелсіздігі мен мемлекеттік тұтастығының символы, болашаққа деген сенім мен тұрақтылықтың белгісі. 25 қазан – қазақ халқының еркіндігі мен егемендігі жолындағы тарихи белес. Бұл күн – ұлттың бірлігін, рухының биіктігін және өз тағдыры үшін жауапкершілігін айқындайтын мереке.