Аборт, ЭКО, эвтаназия: Қазақстандағы моральдық және діни дилеммалар

Аборт тақырыбы – Орта Азия қоғамдарында да өткір талқыланатын мәселе.   

 Мәселен, христиандықта, әсіресе католицизмде аборт қатаң түрде күнә саналады. Ватиканның Donum Vitae (1987) және Dignitas Personae (2008) құжаттарында ұрық өмірі жаратылған сәттен бастап қасиетті деп жарияланған. Исламда абортқа рұқсат белгілі бір жағдайларда ғана қарастырылады. Көпшілік ғалым 120 күнге дейін, егер ана өміріне қауіп төнсе немесе ауыр генетикалық ақаулар анықталса, аборт жасауға болады дейді. Қазақстанда да ислам қағидалары қоғамға ықпал етіп, бұл мәселеде «өмірді сақтау» негізгі ұстаным болып отыр. Иудаизмде басты қағида – pikuach nefesh (адам өмірін құтқару). Егер ана өміріне қауіп болса, абортқа рұқсат етіледі. Буддизмде аборт кармаға теріс әсер етеді деп саналады. Дегенмен әр жағдай жеке талқыланады. Секулярлық биоэтикада таңдаудың екі бағыты бар: өмірді қорғау (pro-life) және әйелдің таңдау еркіндігі (pro-choice). Қазақстан заңнамасы бойынша абортқа белгілі бір мерзімге дейін рұқсат берілген, бірақ бұл шешім қоғамдық пікірталастарды туындата береді.   

ЭКО: жаңа өмір сыйлау мүмкіндігі ме, әлде табиғат заңына қарсы қадам ба?     

 ЭКО – Орта Азия елдерінде белсенді қолданылып келе жатқан технология. Қазақстанда жыл сайын мыңдаған отбасы осы әдістің көмегімен сәби сүйіп отыр. Бірақ оған қатысты діни және моральдық пікірлер әртүрлі. Мәселен, католик діні ЭКО-ны қабылдамайды, өйткені ол некелік актіден тыс ұрықтандыруды жүзеге асырады. Православие діни бағыты сақтықпен қарайды, бірақ ерлі-зайыптылардың өз ұрығы пайдаланылса, жұмсақтау ұстаным көрсетеді. Исламда ЭКО ерлі-зайыптылардың өз генетикалық материалы қолданылған жағдайда рұқсат етіледі. Суррогаттық аналыққа ғалымдардың басым бөлігі қарсы. Қазақстанда да бұл пікір кеңінен таралған, алайда ресми медицина суррогат аналықты заңды түрде қолданады. Иудаизмде ЭКО көбіне қолдау табады, себебі ұрпақ сүю – діни парыздардың бірі. Бірақ донорлық материал мен суррогаттыққа шектеулер бар. Буддизм мен индуизмде ЭКО-ға тыйым салынбайды, алайда табиғилық пен рухани жауапкершілік тұрғысынан пікірталастар туындайды.           

 Эвтаназия Орта Азия елдерінде ресми түрде заңдастырылмаған. Бұл да моральдық және діни себептерге байланысты. Мәселен, христиандықта эвтаназияға қатаң тыйым салынады. Бұл «өлтірме» өсиетіне қайшы. Исламда эвтаназияға рұқсат берілмейді. Дегенмен паллиативті көмекке ерекше мән беріледі. Қазақстанда соңғы жылдары хоспис жүйесі мен ауыр науқастарды қолдау қызметтері дами бастады. Иудаизмде адамның өмірі – Құдайдың сыйы. Эвтаназияға жол берілмейді, бірақ кей жағдайларда емді тоқтату туралы талқылаулар бар. Буддизмде мейірім қағидасы бар, бірақ саналы түрде өмірді тоқтату кармалық тұрғыдан ауыр салдар әкеледі. Секулярлық биоэтикада кейбір елдер, мәселен Нидерланд, Бельгия, Канада эвтаназияны заңдастырған. Олар оны науқастың таңдау еркіндігі ретінде қарастырады. Ал Қазақстанда бұл тақырып ашық түрде талқыланғанымен, заң жүзінде қолдау тапқан жоқ.

Жаңа медициналық технологиялар тек биологиялық қана емес, сонымен қатар рухани және әлеуметтік мәселе болып қала береді. Орта Азия елдері, соның ішінде Қазақстан, дәстүрлі діндердің ықпалында болғандықтан, бұл мәселелерге сақтықпен қарайды.     

 Мәселен, медицина жетістіктерін адамға пайда әкелу үшін қолдану, дін мен ғылым арасында диалог орнату және дәрігер, дін өкілі, психолог, заңгерден тұратын этикалық кеңестер құру – осы түйткілдерді шешудің оң жолы.
Биоэтика ғылымы мен діни дәстүрлер үйлесім тапқанда ғана жаңа медициналық технологиялар қоғамға шынайы игілік әкеліп, адамгершілік құндылықтарға сай дами алады.