«ИНТЕРНЕТ – ЖАҢА ҚАУІП АЛАҢЫ»

ІІМ Киберқылмысқа қарсы күрес басқармасының дерегінше, 2024 жылы Қазақстан бойынша 14 мыңнан аса интернет алаяқтық дерегі тіркелген, оның 25 пайызы Алматы қаласы мен облысының үлесіне тиесілі.
Фишинг пен «жалған жеңіс» схемалары
Полиция департаментінің мәліметінше, соңғы айларда жалған банк қызметкері атынан хабарласу және фишингтік сілтемелер арқылы ақша ұрлау оқиғалары күрт өскен.
Кейбір жағдайда қылмыскерлер жасөспірімдердің қызығушылығын пайдаланып, онлайн ойындардағы «тегін сыйлық» немесе «ақша табу платформасы» түрінде алдайды.
«Фишингтік сілтемелер арқылы банк картасының деректерін сұрату, не болмаса әлеуметтік желідегі аккаунтқа кіру үшін «код жіберіңіз» деп алдау – қазір ең жиі қолданылатын тәсілдердің бірі. Күн сайын 2000-ға жуық азаматқа осындай жалған қоңыраулар жасалады», – дейді ІІМ Киберқылмысқа қарсы күрес басқармасының өкілі Серік Нұртаев (kazinform.kz, 2025 жыл). 
Киберқылмыскерлердің тактикасы өзгеріп отырады
SN.kz таратқан ақпаратқа сүйенсек, интернет алаяқтар өз тактикасын «секунд сайын өзгертіп» отырады.
Мысалы, әлеуметтік желілерде жалған аккаунттар арқылы «психологиялық қысым» тәсілі қолданылады – «сіздің парақшаңыз бұзылды, кіру үшін мына сілтемені басыңыз» деген хабарламалар жиілеген. Полиция бұған қарсы «#Киберқорғаныс» атты республикалық акция өткізген. Акция аясында Алматы, Қапшағай, Алатау қалаларындағы оқу орындарында және Alatau Hub технопаркінде жастарға арналған түсіндіру сабақтары ұйымдастырылды (polisia.kz, 2025 жыл).
Жастардың ең әлсіз тобы – студенттер мен жасөспірімдер
Киберқылмысқа ең жиі ұрынатын топ – 15 пен 25 жас аралығындағы жастар. Себебі олар интернетті белсенді пайдаланады, бірақ цифрлық қауіпсіздік мәдениеті төмен. Алматыдағы «Жастар рухы» ұйымының өкілдерімен бірге өткен кездесулерде студенттің көбі ақпараттық сауаттылықты мектептен бастап оқыту қажет екенін айтқан. «Бүгінгі жастардың көбі фишингті бірден ажырата алмайды. Әлеуметтік желідегі жарнама, «жеке банк менеджері» немесе «онлайн курсқа тіркелу» сынды ұсыныстарға сенеді. Сондықтан интернет мәдениетін мектеп бағдарламасына енгізу – ең маңызды қадам», – дейді ерікті белсенді Аружан Жоламанова (gov.kz, 2025 жыл).
Фейк инвестициялар мен жалған ойындар
Кейбір қылмыстық топтар жастарды жалған инвестициялық платформалар немесе ойын ішіндегі «ақша аудару» жүйелері арқылы алдайды.
Мысалы, «ойын аккаунтын сату» немесе «онлайн лотерея» деген желеумен карталық деректер мен жеке ақпарат сұрайды. 2025 жылдың алғашқы жартыжылдығында Алматы қаласында 1200-ден аса жас азамат осындай схеманың құрбаны болған. Олардың 60 пайызы студенттер.
Бұл туралы Алматы қалалық полициясы ресми хабарлады.
Киберқауіпсіздік мәдениеті: не істеу керек?
Эксперттердің пікірінше, интернет алаяқтықпен күрес тек полиция шараларымен шектелмеуі керек.
Киберқауіпсіздік – әр адамның жеке жауапкершілігі.
«Цифрлық гигиена» деген ұғымды енгізу қажет дейді сарапшылар. Ол дегеніміз:
•    жеке мәліметтерді (ЖСН, картаның CVV коды, SMS-код) ешкімге жібермеу;
•    әр аккаунтқа жеке пароль қою;
•    күмәнді сілтемелерге өтпеу;
•    қоғамдық Wi-Fi арқылы банк операцияларын жасамау.
Бұл ұсыныстар халықаралық тәжірибеде «cyber hygiene» деп аталады және жастар арасында интернетке тәуелділік пен сенімге негізделген шабуылдарға қарсы тиімді әдіс ретінде қаралады (arxiv.org, 2024).
Мемлекеттік деңгейдегі шаралар
2025 жылдан бастап Алматы қаласы мен облысында ІІМ-нің Киберқылмысқа қарсы басқармасы мен Жоғары оқу орындары бірлесіп «Digital Safety Club» атты студенттік волонтерлік жоба бастамақ.
Мақсат – жастар арасында интернеттегі қауіптер туралы ақпарат тарату, жалған жарнамаларды тану және цифрлық сауаттылықты арттыру.
Сонымен қатар Алматы қаласы әкімдігі мен Білім басқармасы мектеп бағдарламасына «Интернеттегі қауіпсіздік негіздері» элективті курсын енгізуді талқылап жатыр.
Қорытынды
Интернет – ақпарат пен мүмкіндіктің кең алаңы. Бірақ ол қауіпсіздік мәдениеті қалыптаспаса, қылмыскерлер үшін ашық есікке айналады.
Фишинг, жалған ойын, «жеңіл табыс» жарнамасы – бәрі жастарды нысанаға алған.
Киберқауіпсіздік – тек ІІМ немесе ІТ мамандарының ісі емес, әр қолданушының да жауапкершілігі.
Ал жастарды қорғаудың ең сенімді жолы – ақпараттық сауаттылықты ерте жастан қалыптастыру.