Қазақстанда билік пен азаматтық қоғам арасындағы диалог: қоғамдық кеңестер мен консултативтік институттардың рөлі

Қоғамдық кеңестер — билік пен азаматтардың арасындағы тұрақты диалог құруға арналған негізгі тетік. Қазіргі таңда еліміздің әр өңірінде 230-дан астам қоғамдық кеңес жұмыс істейді, олардың құрамында 4000-нан астам үкіметтік емес ұйым өкілдері мен белсенді азаматтар бар.

Мәдениет және ақпарат министрі Аида Балаева жуырда ҮЕҰ өкілдерімен өткен кездесуде қоғамдық кеңестердің қоғам үшін маңызды шешімдер қабылдаудағы әсері артып келе жатқанын атап өтті.

«Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың тапсырмасына сәйкес, қоғамдық кеңестердің құзыретін кеңейту және олардың шешім қабылдау процестеріне ықпалын арттыру – азаматтық қоғамды дамытудың басым бағыты. Бұл – билік пен қоғам арасындағы сенім көпірін нығайтуға бағытталған нақты қадам», – деді министр.

Биылдан бастап қоғамдық кеңестердің қызметін жетілдіру жөнінде жаңа ереже күшіне енді. Ол бойынша кеңестер мемлекеттік бағдарламалардың орындалуына қоғамдық бақылау жүргізіп, мемлекеттік орган басшыларынан ашық есеп алуға құқылы болды.

2025 жылдың қыркүйек-қазан айларында Қазақстанда азаматтық сектор мен билік арасындағы серіктестікті арттыру бағытында бірнеше маңызды алаңдар құрылды.
Солардың бірі – «Қоғамдық диалог және инклюзивті саясат» ұлттық платформасы, онда азаматтық қоғам өкілдері мен сарапшылар мемлекеттік шешімдерге қоғамдық сараптама жүргізу бастамасын көтерді.

Сондай-ақ, Азаматтық форум қарсаңында министрлік құрамында жаңа кеңесші жұмыс топтары құрылды. Олардың құрамына өңірлік сарапшылар, ҮЕҰ басшылары, жастар ұйымдарының өкілдері мен белсенді азаматтар кірді. Бұл топтар үкіметтік емес ұйымдар туралы заңнаманы жетілдіру және әлеуметтік тапсырыстардың ашықтығын қамтамасыз ету бағытында ұсыныстар әзірлеуде.

Азаматтық бастамаларды қолдау орталығының дерегінше, 2025 жылы билік пен қоғам арасындағы 120-дан астам бірлескен іс-шара өткізілген. Олардың ішінде медиация, экологиялық тұрақтылық, жастар саясаты және гендерлік теңдік тақырыптарындағы талқылаулар бар.

Сарапшылардың пікірінше, қоғамдық кеңестердің тиімділігі ең алдымен ашықтық пен есептілікке байланысты. Осы мақсатта биыл E-Қоғамдық кеңес электрондық платформасы пилоттық режимде іске қосылды. Ол арқылы азаматтар кеңес отырыстарының күн тәртібімен танысып, өз ұсыныстарын онлайн түрде бере алады.

Бұл бастама қоғам тарапынан жоғары баға алып, мемлекеттік шешімдер қабылдаудың ашықтығын қамтамасыз етудің маңызды қадамы ретінде қабылданды.

Саясаттанушы Мұрат Сейдахметов бұл өзгерістердің қоғам мен билік арасындағы қарым-қатынасты сапалық жаңа деңгейге көтеретінін айтады:

«Қоғамдық кеңестер енді тек бақылаушы емес, бастамашыл органға айналуда. Азаматтардың пікірін ескеру – тұрақты дамудың басты шарты. Бұл – демократиялық мәдениеттің қалыптасуына серпін беретін оң үрдіс», – дейді ол.

Өңірлерде де қоғамдық диалогтың жаңа формалары енгізілуде. Мысалы, Шығыс Қазақстан, Қызылорда және Түркістан облыстарында қоғамдық тыңдаулардың жаңа үлгісі тәжірибеге енгізілді.

Бұл кездесулерде жергілікті тұрғындар жол, экология, әлеуметтік инфрақұрылым және мәдениет салаларындағы жобалардың жүзеге асуына тікелей қатысады.

Алматы мен Астанада «Қоғамдық бақылау комитеттері» құрылып, олардың мүшелері бюджеттік бағдарламалар мен мемлекеттік сатып алу процестерін мониторингтен өткізуде.

Бұл тәсілдер билік институттарының ашықтығын арттырып қана қоймай, азаматтардың өз өңірінің дамуына жауапкершілікпен қарауын қалыптастыруда.

Қазан айында өткен XII Азаматтық форум кезінде де қоғамдық кеңестердің рөлін күшейту, консултативтік институттардың тиімділігін арттыру мәселелері талқыланды. Форум қорытындысы бойынша, мемлекеттік органдар мен ҮЕҰ өкілдері бірлесіп азаматтық қоғамды дамыту жөніндегі 2026 жылға дейінгі жол картасын әзірлеуге келісті.

Аида Балаеваның айтуынша, алдағы уақытта әр министрлікте қоғамдық кеңес хатшылығы құрылып, кеңес шешімдерінің орындалуына жүйелі бақылау жүргізілмек.

«Біздің мақсатымыз – қоғамдық кеңестердің формалды емес, нақты шешім шығаратын, азаматтардың сенімін арттыратын құрылымға айналуы», – деп атап өтті министр.

Қоғамдық кеңестер мен консультативтік институттардың күшеюі — Қазақстандағы азаматтық қоғам дамуының жаңа кезеңін айқындап отыр. Бұл құрылымдар билік пен қоғам арасындағы ашық диалогты нығайтып, әлеуметтік саясаттың тиімділігін арттыруда маңызды рөл атқаруда.
Билік құрылымдарының ашықтығы, азаматтардың белсенді қатысуы және қоғамдық бақылаудың күшеюі — еліміздегі демократиялық процестердің тұрақты даму жолына түскенін көрсетеді.